Atlassen. De meesten van ons gebruiken ze om van A naar B te komen. Maar voor de Rotterdamse kunstenaar Wouter Venema zijn atlassen letterlijk en figuurlijk werelden op zich. Kunstuitleen Rotterdam voegde onlangs vier van zijn werken toe aan de uitleencollectie en dus ging Patrick Kooiman voor Work Art | Play Art naar het atelier ‘op Zuid’ van deze markante man.
Tekst: Patrick Kooiman (Interiorator)
De gevolgen van de Corona-crisis raken ons allemaal. Ook kunstenaars voelen de impact. Daarom besloot CBK Rotterdam om hen een financieel steuntje in de rug te geven. Eén van de opties was om een werk aan Kunstuitleen Rotterdam te verkopen. Twaalf kunstenaars kozen hiervoor, waaronder Wouter Venema. Het werk is nu te leen via onze online catalogus.
Om maar met de meest voor de hand liggende vraag te beginnen: hoe is het allemaal zo gekomen met de atlassen?
Een aantal jaren terug begon ik me erg te interesseren in het idee van desoriëntatie. Hoe kan je een geheel overzien? Wat betekent het dat we nu zoveel gebruik maken van satellietbeelden? Hoe kan je je heroriënteren? Hoe wordt een atlas ingezet als machtsmiddel? Van wie is een bepaald gebied? En waar ik me momenteel veel mee bezighoud is het gevoel van desoriëntatie dat ontstaat doordat het landschap door de klimaatcrisis dermate verandert dat we het niet meer herkennen.
Omdat ik een achtergrond in film heb, begon ik na te denken over hoe je een film kan maken die je in een keer kan zien, zodat je in een oogopslag het overzicht hebt. Deze zoektocht bracht me ertoe om een boek in de blender te stoppen en te scheppen tot een stuk papier, om zo het verhaal in een keer te kunnen lezen. De stap van het boek naar de atlas was toen niet zo groot en ik begon pulp te maken van atlassen. Die fascinatie met kaarten had ik naar mijn idee al van kinds af aan. Daarnaast was mijn opa een technisch tekenaar en cartograaf. Hij bracht opgravingen in kaart voor een gerenommeerde archeoloog.
Het werken met papier en tekenen heb ik sinds een jaar of vijf echt volledig omarmd. Tijdens mijn studie Vrije Kunst in Arnhem heb ik me vooral bezig gehouden met het maken van korte films. Ik was met elke film steeds langer bezig. Op het laatst werkte ik twee jaar samen met een crew aan een film en het voelde alsof ik alleen maar dingen aan het regelen was. Ik besloot om terug te gaan naar de basis en te gaan tekenen, iets wat ik van jongs af aan al deed. Uiteindelijk kwam het weer samen toen ik animaties ging maken. Ik probeerde daarna film vanuit een andere invalshoek te benaderen. Film gaat over tijd. Ik heb die tijd bijvoorbeeld uitgerekt door muurschilderingen op de muren van mijn atelier te tekenen en alles vervolgens weer wit te schilderen. Feitelijk ook film, maar dan veel langzamer.
Wanneer ik op je website kijk, dan is je werk heel divers – ook al omschrijf je het zelf als één groot web.
Ik vind het spannend om op die manier over mijn werk te denken. Ik experimenteer veel met verschillende materialen en hergebruik ook dingen veel die ik vroeger heb gemaakt. Niet alleen materiaal, maar ook beelden die ik eerder maakte. Ik zie mijn werk als een soort compostlaag waar ik oude elementen uit kan halen en een nieuwe context kan geven. Ik vind het een mooi idee om te kijken naar groei als iets wat in meerdere richtingen kan gaan in plaats van enkel vooruit. Inspiratie die ik van anderen heb gekregen en samenwerken is daarbij ook heel belangrijk. Ik krijg nu veel energie van een nieuw kunstcollectief Hunebed waar ik deel van ben. Het voelt als een vorm van verzet om samen te werken en onze individualiteit te bevragen in het kader van de hedendaagse kunstwereld. Zo krijgt het idee van het web een heel andere betekenis.
Dat putten uit het verleden is ook weer een mooi voorbeeld van hoe tijd een rol lijkt te spelen in je werk?
Ja klopt. Eerder speelde de ervaring van tijd een centrale rol in de films die ik maakte. Ik leerde dat er in filmshots zijn waarbij je niet kunt herleiden in welke tijd je je als kijker bevindt. Zo maakte Hitchcock ooit een film Vertigo over drie generaties vrouwen. In één van de scènes zie je een vrouw en profiel, maar is het niet duidelijk naar welke van de drie vrouwen je kijkt. Die desoriëntatie raakt aan hoe ik de wereld ervaar. Daarnaast is het ook een manier om bepaalde problemen tegemoet te treden. Om dingen te benaderen vanuit een veelheid aan perspectieven en vanuit andere tijden.
Je bedoelt dat bepaalde thema’s universeel zijn? Ik denk dat altijd wanneer ik in het Rijksmuseum portretten van honderden jaren geleden zie en me inbeeld dat al die mensen destijds met dezelfde dingen worstelen als wij nu.
Inderdaad dezelfde manier van denken die nu zo veel problemen hebben veroorzaakt. Ik bedoel het besef dat we gelijktijdig heel veel verschillende versies van onszelf zijn. We zijn kind, volwassene en misschien ook een toekomstig ouder persoon in één lichaam samengebracht, zoals je in Vertigo ziet. Ik vind het interessant als de grens tussen die tijdslagen vervaagt, of als het niet meer duidelijk is wanneer iets binnen of buiten is. Bijvoorbeeld zoals het geval is wanneer iemand een harttransplantatie krijgt. Of de symbiotische relatie die ons lichaam met microben heeft. Je kan dat ook zien als een tegenhanger van het overheersende en uitbuitende perspectief. Dat eenzijdige, verwoestende standpunt wordt gelukkig steeds meer uitgedaagd.
Je werk draait dus om het hebben van verschillende standpunten?
Soms is dat zelfs letterlijk, ja. Ik wilde op een gegeven moment mensen vanuit verschillende hoeken laten kijken naar de tekeningen die ik maak. Maar hoe doe je dat? Ik bedacht dat als ik een glasreliëf over de tekening plaats, je hem zonder nadenken uit meerdere standpunten tot je neemt. Zulke nieuwe technieken bedenken vind ik belangrijker dan het aanhouden van één herkenbare stijl in mijn werk.
Kunstuitleen Rotterdam heeft vanaf nu ook werk van jou in de uitleencollectie. Wat kun je erover vertellen?
Het is een deel van een serie die Poacher’s Atlas heet en komt voort uit mijn interesse voor cartografie. Ik wilde de atlas letterlijk als materiaal gebruiken en bedacht dat ik grenzen en landen opnieuw kan rangschikken door het boek te verpulveren in de blender. Door van de pulp weer papier te maken, wilde ik een atlas voor deze of een toekomstige tijd creëren. Dat is heel dubbel. Aan de ene kant zijn veel oorlogen ontstaan door het verleggen van grenzen. Maar het proces heeft ook iets hoopvols: er ontstaat een compostachtige laag waarop nieuwe dingen kunnen groeien.
In eerste instantie gebruikte ik enkel de atlaspulp, maar het bleek lastig om andere kleuren met deze pulp te maken. Totdat ik er andersoortige pulp aan toevoegde. Toen ik ooit voor onderzoek in Marokko was, ontdekte ik dat Berbers boucherouite vloerkleden maakten van oude kledingstukken, bijvoorbeeld van overleden familieleden. De kleden deden me denken aan een tijdsdocument, waarin allerlei verschillende soorten kleding (en verhalen) bij elkaar komen. Ik was daar zo door gefascineerd dat ik oude kleren van mijn partner en mijn kinderen bij een papierfabriek in Rotterdam heb laten verpulveren. De verschillende kleuren pulp die zo ontstonden heb ik met de atlaspulp gecombineerd. Ik wilde er nog op tekenen of zeefdrukken, maar daar was het te grof en te kwetsbaar voor. Graveren werkte heel mooi daarentegen. Daar waar de graveerlaser niet helemaal door het papier ging of brandgaatjes maakte, ontstonden huidachtige vormen. Voor de werken voor Kunstuitleen Rotterdam heb ik gebruik gemaakt van kaarten die ik vond bij verschillende kringloopwinkels hier in de stad en heb ik papier verzameld op straten in verschillende wijken in Rotterdam. Zo kreeg het een lokaal karakter en zie ik het als een abstract portret van de stad. Ik denk dat je iets van die lokaliteit terug kan zien in het werk.
Waar kunnen we je werk nog meer zien?
Er is vanaf 6 juni tot begin december een papierbiënnale in het CODA museum in Apeldoorn waar ik een grote versie van één van dit soort werken laat zien. Wist je trouwens dat Apeldoorn een rijke papiergeschiedenis heeft? Door het hoogteverschil in de beken in de omgeving was het een perfecte plek voor papiermolens. Zelfs nu is er nog een kleine, maar levendige traditionele papierindustrie – ook al beginnen sommige beken door de klimaatverandering langzaam op te drogen. Het werk wat ik daar toon gaat over die relatie tussen landschap en het materiaal, iets waar ik nog veel meer mee wil doen.
