Koester jij een stille wens om echt goed te kunnen modeltekenen? Of heb je al eens het houtskool op papier gezet maar wil je weten hoe een échte kunstenaar te werk gaat? Bij Thuis in Techniek, de wisselende expositie bij Kunstuitleen Rotterdam die elke keer een andere techniekgroep uitlicht, draait het dit keer om tekenen. En dus ging Patrick Kooiman onlangs naar het Rotterdamse atelier van Juul Kraijer, een van de beste modeltekenaars die Nederland rijk is.
Tekst en foto: Patrick Kooiman (Interiorator)
Tekende je als kind ook al?
Jazeker! Ik leende dan kunstboeken uit de bieb en ging dan mijn favoriete afbeeldingen natekenen. Niet dat ik als kind alleen met hoge kunst bezig was hoor, ik tekende ook graag foto’s van popsterren na. Maar ik heb destijds wel ontzettend mijn best gedaan om het tekenen in de vingers te krijgen. Ik ging net zolang door tot het helemaal fotorealistisch was.
Had je ook een goede tekenleraar?
Twee zelfs! Op de middelbare school in Assen waar ik zat, had ik een ontzettend fijne leraar voor wie lesgeven in tekenen echt een serieuze aangelegenheid was. Daarnaast had ik nog een tekenleraar bij de cursussen die ik in die tijd volgde. En ik kan je zeggen dat het me later allemaal van pas is gekomen.
Portretfoto van Juul Kraijer, © de kunstenaar zelf
Veel mensen komen helemaal tot rust tijdens het tekenen omdat ze in het ‘nu’ zijn en nergens anders aan hoeven te denken. Hoe is dat voor jou?
Het hangt ervan af in welk stadium van een tekening ik zit. Als ik aan het modeltekenen ben, zit ik met mijn gedachten inderdaad helemaal in het ‘nu’. Dan is mijn aandacht helemaal gevangen en kan mijn geest gaan freewheelen. Het is heerlijk om in een flow te zitten, op het verslavende af. Je houdt een deel van je hersencellen bezig met één enkele taak, waardoor de rest de vrijheid krijgt om als een vlieger de lucht in te gaan.
Ja, dat gevoel herken ik direct! Bij schilderen heb je dat minder, begreep ik he?
Dat klopt, een schilderij moet je goed plannen terwijl je met een tekening direct resultaat hebt. Je ziet wat je hebt gedaan en kunt er meteen correcties op maken. Mijn werk is één en al correctie. Zo ontstaat het.
Is dat de reden dat je veel met houtskool werkt? Daarmee kun je makkelijk dingen aanpassen.
Nee, ik teken met houtskool omdat ik daar gewoon ontzettend van houd. Maar goed, dat makkelijke corrigeren is wel één van de redenen, hoor. Ik bouw mijn tekeningen op door eindeloos te verbeteren, weg te halen en opnieuw aan te brengen. En dat kan ik telkens direct doen, terwijl je met verf rekening moet houden met droogtijden en elke laag goed moet plannen. Dat is niet mijn ding.
En wat maakt dat je lange tijd specifiek hebt toegelegd op modeltekenen?
Dat zat er al vroeg in. Tijdens de cursussen die ik in mijn jonge jaren in Assen volgde, was er een aantal keer een naaktmodel om te tekenen. Echt te gek vond ik dat, met name omdat ik in de kunstboeken die ik in die tijd leende had gezien hoe de grote kunstenaars naar model tekenden.
Het viel me op dat je ook andere elementen toevoegt aan je tekeningen. Wat maakt dat je dat doet?
Al die ‘waarom’ vragen zijn niet makkelijk te beantwoorden voor kunstenaars. Ik zie een beeld eerst in mijn hoofd voor me. Dat gaat vrij intuïtief. Het doemt op en het is er. Als het beeld is dat me aanspreekt, dan voel ik me uitgedaagd om het met een tekening in onze wereld te brengen.
Studio Juul Kraijer
Is het resultaat altijd wat je in je hoofd had?
Nee, het wordt bijna altijd anders. Het beeld in je hoofd is ook niet iets wat je centimeter voor centimeter af kan scannen. Het is eerder een idee.
Maar ben je wel altijd tevreden of denk je weleens, nou…deze toch maar niet?
Met de tekeningen die de eindstreep halen, ben ik sowieso tevreden. Sommige blijven steken, met name in de schetsfase. Ik maak veel schetsen en voorstudies, omdat de uitwerking tot een uiteindelijke tekening enorm tijdrovend is.
Hoeveel uur besteed je dan gemiddeld aan een tekening?
Dat vind ik moeilijk om te zeggen. En het is ook niet zo dat ik alle uren die ik ermee bezig ben, daadwerkelijk aan het tekenen ben. Ik kan ook lang kijken voordat ik teken. En soms heb ik het nodig om een tekening een tijd weg te hangen zodat ik er later met een frisse blik opnieuw naar kan kijken. Maar goed, een snelle schets kan ook heel veel kracht hebben, hoor. Met zulke directe lijnen is het handschrift van de kunstenaar veel zichtbaarder.
Je zei ooit, een tekening hoeft anatomisch niet te kloppen maar moet wel overtuigend zijn. Maar hoe weet je dan dat iets overtuigend is?
Daar heb ik geen letterlijke definitie voor. Het is iets wat ik bepaal door ernaar te kijken. Heeft een tekening wel genoeg impact? Zitten er geen storende elementen in? Dat kunnen anatomische incorrecties zijn, maar ook een gebrek aan focus. In zo’n geval is de aandacht van de kijker niet gericht op het meest essentiële deel van het werk. En dan zit er niks anders om dan om dat bij te stellen.
Het valt me ook op dat je relatief weinig achtergronden tekent. Is dat een bewuste keuze?
Ja, bij mij werkt dat gewoon niet. Ik heb vroeger wel van alles geprobeerd. Maar het sterkste voor mij is toch het meest minimale.
Juul Kraijer, ‘De Engel van de Schepping…’, 1986, 93 x 123 cm, € 14,- p/m, I1X001
Wat kun je vertellen over het werk van je dat te leen is bij Kunstuitleen Rotterdam?
Het is een werk dat ik eind jaren ‘90 maakte na een reis naar Ecuador. In het museum in de hoofdstad Quito zag ik een waanzinnige collectie pre-Columbiaanse keramiek. Onder andere prachtige beeldjes van vicuñas. De tekening laat een vrouwenfiguur zien wiens vingers getransformeerd zijn in iets wat op vicuñabeeldjes lijkt. Ze speelt ermee en laat ze iets uitbeelden wat in haar zelf omgaat – als een soort plaatsvervangers.
Als ik er zo op terugkijk, zou ik sommige dingen nu anders doen. Zo is het soort gezicht dat ik teken, door de jaren helemaal veranderd. De trekken zijn veel minder uitgesproken geworden. Ik werk nu ook minder met contourlijnen maar meer met de grijstonen die in de vlakken zitten.
Als je op zo’n niveau tekent als jij, is er dan nog wel een uitdaging?
De laatste tijd lag mijn uitdaging met name in andere technieken zoals collage, fotografie en sculptuur. Het liefst zou ik mezelf opsplitsen in 5 of 6 Juulen die allemaal een techniek doen – en dan het liefst nog eentje extra die de administratie doet! Maar helaas kan dat niet en dus moet ik kiezen wat ik doe. Op dit moment ben ik met videowerk bezig en houd ik me bezig met visual effects. Dat had ik nog nooit gedaan, tot nu toe was alles altijd in mijn foto’s en video’s ‘echt’. In het verleden hield ik me verre van het digitaal manipuleren van beeld. Maar als kunstenaar moet je nooit dogmatisch zijn. Je kunt de nieuwe dingen die je leert, ook weer goed gebruiken bij de techniek die je al beheerst. Zo ontdekte ik dat ik door het maken van sculpturen vervolgens weer beter leerde tekenen. Dan zag ik bijvoorbeeld een hoofd voor me dat ik in gedachten kon draaien en kantelen zodat ik precies wist waar het licht valt. Dat kon ik voorheen niet!
Kun je tot slot nog jouw gouden modeltekentip delen?
Voor beginnende tekenaars is het moeilijk om alles anatomisch kloppend te krijgen. Een belangrijke reden hiervoor is dat alles wat je ziet, subjectief is. Wat jij ziet, wordt bepaald door wat je het belangrijkst vindt aan een mens. Iemand zonder tekenervaring zal bijvoorbeeld een voorhoofd maar heel klein tekenen. Want ja, wat is daar nu interessant aan? Je kijkt veel eerder naar de ogen, de mond en de neus. Die worden dan naar verhouding veel groter. Mijn gouden tip is dat je dat moet leren uit te schakelen door heel objectief te kijken. Puur naar de vorm.
