Toeval bestaat niet en al helemaal niet in Winti. En dus kwam kunstenaar Boris van Berkum wel op een heel bijzondere manier in aanraking met deze Surinaamse religie. Het combineert elementen uit Afrikaanse en Europese culturen – koren op de molen van een artistieke alleskunner die inmiddels ook internationaal bekend geworden is. Kunstuitleen Rotterdam kocht onlangs drie kunstwerken, waaronder twee porseleintekeningen, van Boris van Berkum en dus werd het hoog tijd voor een interview voor Work Art | Play Art.
Tekst: Patrick Kooiman (Interiorator)
De laatste keer dat ik je zag, was je bezig met een levensgroot goudkleurig beeld van een Winti-priesteres. Hoe gaat het daar nu mee?
‘Na twee jaar hard werken zit ik nu eindelijk in de afrondende fase van Mama Aisa: tijd voor de productie dus. En dat is maar goed ook, want we willen het beeld al in 2019 presenteren in Amsterdam-Zuidoost. Het wordt een geweldig spektakel waarbij we de Surinaamse cultuur op een serieuze maar ook speelse manier op de kaart gaan zetten. Mama Aisa is een combinatie van 3d-scans van het lichaam van Winti-priesteres Marian Markelo en het hoofd en de voeten van een negentiende-eeuws Congolees beeldje uit het Wereldmuseum. De Mona Lisa van de Afrika-collectie wordt het ook weleens genoemd, omdat het een prachtige glimlach heeft. Nu moet je niet denken dat je zo’n beeld in een middagje op de computer ontwerpt. Het kostte me met name veel tijd om het 3d-modelleerprogramma Zbrush te leren en de dessins van de verschillende stoffen precies goed erin te drukken. De draperie op de stoel is een batikstof, die staat voor het koloniale verleden van Suriname. Voor de jurk gebruikte ik een patroon van Vlisco, een Nederlandse fabrikant van stoffen die erg populair zijn in Afrika. Het dessin dat ik koos heet Fleurs de Mariage,maar het is beter bekend als Rolls Royce. Dat vond ik wel passend voor een godin! De schouderdoek van Mama Aisa is een weefsel van het Ashanti-volk in Ghana. Net als het beeld van Mama Aisa is de Surinaamse Winti een prachtige combinatie van meerdere religies, tradities en volken’.
Mama Aisa
Is die mengelmoes de reden waarom je Winti zo interessant vindt?
‘Ik ben echt een neo-kunstenaar, wat inhoudt dat ik me laat beïnvloeden door heel uiteenlopende stijlen en vormen uit de kunstgeschiedenis. Ik kijk daarbij ook naar andere culturen. Daarmee ben ik niet de eerste. Denk maar aan Chinoiserie of aan de Amsterdamse School – die verwerkte elementen uit Indonesië in onze architectuur. Hoe dan ook gebruik ik als neo-kunstenaar bouwstenen uit het verleden en maak ik een vertaling naar wat er nu nodig is in de wereld. In onze huidige globale samenleving komen alle culturen nu bij elkaar. Dat is iets om in volle glorie te vieren, vind ik. Als kunstenaar moet je zo’n fantastische ontwikkelingen omarmen’.
Hoe kwam je in aanraking met Winti?
‘Toen ik in 2011 nog mijn atelier op het Eiland Van Brienenoord had, werd ik benaderd door een jonge Surinaamse man die er een driedaags Winti-feest wilde organiseren. Het eiland is groen en het ligt in een rivier, een bijzondere combinatie waar sommige Surinamers goddelijke eigenschappen aan toedichten. Ik stemde toe en vond het heel bijzonder om zo’n Winti-predansritueel mee te maken. Mensen gingen in trance, het was net alsof ik niet meer in Rotterdam was. Na afloop vroeg priesteres Marian Markelo me of ik voor de Winti kunst wilde gaan maken. Pas later vertelde ze me waarom ze uitgerekend mij daarvoor vroeg. Marian staat namelijk in contact met haar overleden grootmoeder, haar bigi sma. Zij is de voorouder die haar helpt in het leven. Tijdens een reis naar de beruchte Slave Riverin Ghana kreeg Marian een ingeving: nu ze haar voorouders had teruggebracht naar de plek waar de slaven nog één keer werden gewassen voordat ze naar Zuid-Amerika werden verscheept, was het moment gekomen om de wereld te vertellen wat Winti is. Haar grootmoeder droeg haar ook op om kunst in de Winti te gaan brengen. “Als je de juiste kunstenaar tegenkomt, geef ik je een seintje,” vertrouwde ze haar kleindochter toe. Toeval bestaat niet, ook niet in Winti. Toen Marian me daarom voor het eerst een hand gaf, hoorde ze haar grootmoeder zeggen: “Dit is die man.”
Heeft Winti dan geen beelden, net zoals bij veel Afrikaanse religies?
‘Onder druk van de protestantse Nederlanders in Suriname is dat element destijds overboord gegooid. Nu is het moment om Winti weer maskers, beelden en altaren te geven. Dat spreekt me enorm aan. Ik houd sowieso van het magische denken, dat zijn we in onze maatschappij totaal kwijtgeraakt. Tegenwoordig draait het vaak alleen maar om cijfertjes en geld. Hoe gelukkig worden we daar nou uiteindelijk van? Er zijn concepten in de Winti die echt heel interessant zijn, ook als je er niet in gelooft. In het Christendom moet je de doden met rust laten. Maar bij Winti zijn je voorouders er altijd voor je. Het is ook een heel geruststellende gedachte dat je na eigen dood ook zo’n voorouder wordt. En wat dacht je de Puru Blaka? Het is een ritueel waarbij een jaar na de dood van een familielid iedereen samen komt om de rouwperiode af te sluiten. Dat begint traditioneel met een Fio Fio-ritueel waarin iedereen kan uitspreken wat dwars zit, zodat de intenties goed en zuiver zijn. Dat zouden toch meer families moeten doen?’
Wat is het verhaal achter de twee kunstwerken die Kunstuitleen Rotterdam van je heeft gekocht?
‘Een tijdje geleden ben ik in het Europees Keramisch Werkcentrum gaan tekenen met porselein. Dat is een spannend proces, want wanneer je met een spuitfles vloeibaar porselein direct op de ovenplaat tekent, moet het in één keer goed zijn. Nu ben ik zelf zo’n beetje tekenend ter wereld gekomen, dus voor mij was dat nog geeneens de grootste uitdaging. Het moeilijkste was om zo’n kwetsbare porseleintekening precies op het juiste moment los te krijgen van de plaat. Na veel experimenteren is me dat uiteindelijk met een ijzerdraadje gelukt. De porseleinrestaurateur van het Rijksmuseum moest er vervolgens aan te pas komen om de juiste lijm te vinden waarmee ik de tekening op de achterplaat van de baklijst kon lijmen. Kunstuitleen Rotterdam heeft er twee aangekocht voor de uitleencollectie. Eén is een jaren ’90 acidgirl, knarsetandend van de ecstasy. De ander is een junglegod met een gezicht als lichaam. Ik vind het interessant om verschillende beelden over elkaar heen te projecteren die samen toch één geheel vormen. Zo kan iedereen er zijn eigen interpretatie aan geven. Ik ben daar niet zo dwingend in’.
De aangekochte porceleintekeningen van Boris van Berkum (te huur vanaf 6 september 2018)
Nu je dat allemaal zo vertelt, vind ik het zo’n gemis dat ik zelf niet kan tekenen!
‘Tekenen is een kwestie van je motoriek trainen. Het zijn alleen maar kleine bewegingen die je maakt. Hoe vaker je het doet, des te groter je vocabulaire wordt. Toen in zelf laatst in Afrika was, bleek dat ik geen foto’s mocht maken van de beelden in het museum. Ik ben heerlijk voor de vitrines gaan schetsen. Achteraf was dat veel beter dan lukraak wat foto’s maken die je ook zo weer vergeet. Door te tekenen, ga je veel bewuster kijken. Het is iets wat ik iedereen aanraad, met name kinderen. Ik denk dat goede tekeningen zeldzaam zullen worden – we zitten allemaal veel te veel op onze tablets te swipen’.
